Dlaczego aromaterapia działa? – funkcje węchu i właściwości zapachów w codziennym życiu człowieka

Zapach steruje apetytem, węchowo wyczuwamy zagrożenia, wonie relaksują, pobudzają. Zapachy silnie działają w ciągu dnia, niezależnie od naszej woli. Bo to, czy dany zapach przyswajamy i czy chcemy się zgodzić na jego działanie, jest marginalne. Rzekoma decyzja jest o niebo późniejsza niż informacja, która już zakotwiczyła się w mózgu za pierwszym pociągnięciem nosa. Dzisiaj opowiemy o tym, dlaczego aromaterapia działa i jaką rolę odgrywa w tym zmysł węchu.

W tym artykule przeczytasz:

• o węchu jako najstarszym języku świata i nośniku informacji
• kim był i czym zajmował się Teofrast z Erezu – prekursor ekologii
• o traktacie De odoribus i roli zapachu w czasach starożytnych
• jak działa zmysł węchu człowieka i w jaki sposób mózg odbiera bodziec w postaci zapachu
• o funkcjach węchu dawniej i dziś
• jaką drogą zapach trafia do mózgu
• o ansomi i osmologii
• czym jest krąg zapachowy
• dlaczego aromaterapia działa
• jak skomponować wonną medytację z Laboratorium FEMI
• o składnikach aromaterapeutycznej radości.

Węch jako informacja

Zapach jest najstarszym językiem świata, komunikuje ze sobą rośliny, zwierzęta i ludzi. Węch jako najbardziej pierwotny zmysł pomagał ludziom przetrwać. Rozpoznawanie i granie zapachem decydowało o jedzeniu i zidentyfikowaniu miejsca jego lokalizacji, o partnerach życiowych, seksualnych, o unikaniu zagrożeń i poszukiwaniu bezpiecznych schronów. Zapachy były informacją umożliwiającą codzienne życie. 

Współcześnie funkcjonują tak jedynie zwierzęta, człowiek żyjący w cywilizacji dzisiaj nadal przyswaja zapachy, jednak nie jest to bodziec regulujący przetrwanie. Ludzka świadomość – która zewsząd ma multum zapachowych bodźców – rejestruje najczęściej braki w dostawie tej informacji albo gdy pojawia się nagle, gwałtownie.

Rola węchu i zapachu – ujęcie historyczne i filozoficzne

Węch jest też tematem dysput, filozoficznych rozważań i ważnym zagadnieniem biologicznym, które wpływa na codzienność człowieka. Już w czasach antyku grecki uczony i filozof Teofrast z Erezu – uczeń Arystotelesa, urodzony ponad 300 lat p.n.e. – pisał o wpływie zapachu na zmysł węchu.

W swoich pracach stworzył podwaliny biologii. Jest autorem wybitnych dzieł z zakresu botaniki oraz jest uważany za prekursora ekologii. Napisał traktaty De odoribus (O zapachach) oraz De sensibilius (O wrażeniach zmysłowych), które dotyczą ludzkiej fizjologii i botaniki. 

Traktat O zapachach – aromaterapeutyczne początki w starożytnej Grecji

W tekście De odoribus opisuje fizjologiczne podstawy węchu oraz aspekty związane z węchem zarówno ludzi, jak i zwierząt. Udowadnia, że zapachu nie da się rozróżnić tak jak wrażeń smakowych, a jedynie dzieli się je na przyjemne lub nieprzyjemne. W tym traktacie pisze również o namaszczeniu ciał różnego pochodzenia woniami. Podaje części roślin, z jakich tworzy się składniki zapachowe: kwiaty, liście, gałązki, korzenie, drewno, owoce i żywice. Wymienia cnoty roślin związane z ich budową i strukturą surowca, porą roku i porą dnia, zaznacza, jak ważne jest to, o jakiej porze są zbierane.

Pisze także o sposobie łączenia ingrediencji zapachowych i o tym, że ważna jest kolejność dodawania składników. Opisuje budowanie zapachu, tak aby osiągnąć jak najlepszy efekt zaspokojenia zmysłu węchu oraz jak uzyskać dzięki temu największe właściwości lecznicze mieszaniny. 

De odoribus to traktat o stanach skupienia substancji aromatycznych: o płynach, proszkach, pastach czy maściach, o zróżnicowaniu zapachów i ich podziale według pochodzenia: z rzeczy ożywionych i nieożywionych. Teofrast z Erezu pisze o aromatyzowaniu win, tworzeniu mieszanek przypraw. Jedzenie kategoryzuje jako doświadczenie multisensoryczne, wszak w trakcie spożywania łączą się dwa zmysły – węchu i smaku.

Starożytne kompendium zapachów

Teofrast z Erezu jako pierwszy ekolog opisuje remedia roślinne na ludzkie problemy zdrowotne. Pisze o perfumach różanych jako dobrym panaceum na ból ucha i o tym, że megaleion – balsam złożony m.in. z kory cynamonowca wonnego i żywicy z mirry – działa przeciw zapaleniu ran. I o zawiłości tworzenia tej mikstury o rodowodzie egipskim.

To wspaniała lektura, obfita w ciekawostki i cenne wskazówki. Pokazuje, jak ewoluowała wiedza na temat botaniki, olejków eterycznych, naturalnych perfum, i jednocześnie, jak blisko tych czasów jesteśmy – gest prezentowania zapachu poprzez nakładanie na nadgarstek jest również opisany w tym traktacie. A można przypuszczać, że to francuska perfumeryjna niedawna historia!

Jak postrzegane są zapachy przez mózg? – zmysł węchu u człowieka

Węchowe receptory wychwytują bodziec zapachowy zanim włączy się racjonalne myślenie, górę bierze odczuwanie emocjonalne. Taki bodziec może wywołać reakcję układu nerwowego: zmianę temperatury, rytmu serca, potliwość, częstotliwość oddechu. Pamięć węchu najszybciej przywołuje wspomnienia.

Intuicyjnie sięga się po zapachy, które dobrze się kojarzą, bo tak pachną święta, perfumy pierwszego zauroczenia, koszona trawa – przywołuje słońce i lato. To działa też w druga stronę, jeśli waniliowy aromat przywołuje sernik cioci ze znienawidzonymi rodzynkami, nie będzie to dobre wspomnienie ani przyjemne odczucie takiego bodźca. Lawenda, która jest wszechstronnie kojącym olejkiem eterycznym, a lawendowe suszki kwiatów to baza potpourri, spryskuje się nią też pościele na dobry sen, nie będzie kojarzyć się dobrze, jeśli jest sprzężona z jakimś nieprzyjemnym wspomnieniem lub czynnością. Zmysł węchu i praca receptorów działają szybciej niż zracjonalizowanie sobie całej historii.

Intuicja węchowa podpowiada z reguły słusznie, a subiektywne odczuwanie zapachów to też element wywiadu z aromaterapeutą. Goździki kojarzą się niektórym z aurą bożonarodzeniową, innym z dentystą. Mięta służy pobudzeniu – stosujemy ją w orzeźwiających napojach i naparach. Tymianek siłą skojarzeń zaparzamy w czasie infekcji gardła – według pracy pamięci, która skojarzy tabletki do ssania z tymiankową wonią.

Szacuje się, że przeciętny człowiek ma organiczną możliwość odczuwania około 10 tysięcy rozmaitych zapachów. Odczuwanie to jedna sprawa, druga – to rozpoznawanie i umiejętność określania. Kolejny stopień to rozwijanie zmysłu zapachu – pamięć węchową można trenować. To wspaniała przygoda, zwłaszcza jeśli powiążemy ją z drogą aromaterapeutyczną.

Węch – funkcje

Powonienie to zmysł najbardziej pierwotny, dzisiaj jego funkcje są nieco inne niż u ludzi sprzed czasów cywilizacji. W wyniku ewolucji pewna pula komórek węchowych osiągnęła możliwość analizy informacji emocjonalnych.

• Po pierwsze – feromony, czyli związki chemiczne, które umożliwiają prokreację i łączenie się partnerów. To też zasługa węchu. 
• Jedzenie – olejki eteryczne i ogółem zapachy mogą wspomagać odchudzanie lub wzmagać apetyt. Węch również ostrzega – jeśli poczujemy zepsute jedzenie, raczej nikt o zdrowych zmysłach nie pokusi się, by je zjeść. 
• Kolejna ważna funkcja to rozpoznanie zagrożenia, protekcja i bezpieczeństwo. Dawniej ogień zagrażający osadzie, dzisiaj częściej – swąd przypalania na patelni. Konotujemy te zapachy z zagrożeniem, to pierwotne.
• Zapachy też budują więź emocjonalną – zapach ukochanej osoby (zapach ciała, perfumy, odzież) w rozłące koi, węch odgrywa rolę w aktywności seksualnej. Dzieci kojarzą matkę po zapachu. Węch także ma znaczenie w karmieniu piersią – to zapach daje sygnał dla odruchów ssania. 
• W kwestii emocji – behawioryści wskazują, że strach dla psów jest rozpoznawalny. Ponoć ich zasób węchowych receptorów pozwala wyczuć choroby. Po nitce do kłębka też czynią tak lekarze – istnieją diagności rozpoznający chorobę po zapachu oddechu czy skóry pacjenta.

Węch a mózg

To, co pierwotnie było zmysłem węchu w mózgu człowieka, obecnie jest miejscem, w którym znajduje się określany w ujęciu fizjologicznym układ limbiczny, odpowiedzialny za odczucia emocjonalne i związane z tym zachowania. To tu rodzą się uczucia m.in. radości, pozytywne lub negatywne odczucia, wzmacniają się procesy uczenia się, zapamiętywania czy motywacji do działania.

Kolejne badania rozwoju ludzkiego mózgu wskazują, że bodźce z zewnątrz, które są najszybciej przenoszone do mózgu właśnie, to te węchowe. Ta droga jest w porównaniu z innymi zmysłami najkrótsza i najbardziej bezpośrednia – od tzw. rzęsek węchowych (to receptory usytuowane w górnej części komory nosowej).

Zapach ma swój skład chemiczny. Cząsteczka takiego pachnącego związku chemicznego styka się z powierzchnią receptora, a to powoduje impuls elektryczny. Następnie ten sygnał błyskawicznie przekazany jest do opuszki węchowej (tuż nad komorą nosową), tam jest przetwarzany na informację, która zaserwowana jest ośrodkowi w mózgu.

Nabłonek węchowy w jamie nosowej to stosunkowo niewielki obszar, jednak pojemny, bo jest w stanie pomieścić około 50 milionów receptorów bodźców zapachowych. Droga węchowa jest możliwa, dzięki komórkom dwubiegunowym. Posiadają one z jednej strony nici węchowe, które umożliwiają finał podróży – bodziec zapachowy trafia do ośrodków węchowych w mózgu. To rejon obejmujący części hipokampa, ciała migdałowatego i kory mózgowej.

Zaburzenia węchu

Brak powonienia nazywa się ansomią. Stan psychiczny człowieka po utracie węchu wskazuje na to, jak istotny jest to zmysł. Symptomatyczne dla tego stanu są apatia, objawy depresyjne, brak apetytu, niepokój będący rodzajem kompulsywnej czujności – człowiek został pozbawiony zdolności wyczucia zagrożenia. To bardzo stresujący stan, nawet jeśli odczuwamy go chwilowo – kiedy znaleźliśmy się w miejscu pozbawionym zapachów. Nawet będąc tego nieświadomym, człowiek zazwyczaj stale odbiera bodźce węchowe, otoczony jest woniami. One sterują jego odczuciami, wpływają na cały organizm. Wąchanie jest bezrefleksyjne – chyba że akurat trenujemy nos i jest to kontakt z zapachem świadomy. Sam zmysł jest poza rejestracją naszej woli.

Osmologia – zmysł węchu w ujęciu naukowym

Osmologia w historycznym znaczeniu służyła do obserwacji biologicznej roli zmysłu powonienia, a także poszukiwań duchowych korzeni problemów z węchem. O osmologii – czyli dziale nauki, który zajmuje się węchem, jego właściwościami i badaniem, jak działa zmysł – należy pisać począwszy od Alaina Corbina. To współczesny francuski historyk, który opisał w książce Le miasme et la jonquille. L’odorant et l’imaginaire social XVIII-e–XIX-e siècles historię osmologii. To nauka, która diametralnie zmieniła – od końca XVIII wieku – postrzeganie zapachu w kręgach Zachodu. Poczytaj w tej opowieści:

• o rodzącej się świadomości i wrażliwości na zapach
• o zrozumieniu, jak zapach wpływa na relacje międzyludzkie i społeczne
• o roli zapachu, który definiował pozycję społeczną.

Zmiany w tym okresie zaszły szczególnie w aspekcie unikania brzydkich naturalnych zapachów: w otoczeniu czy emanowania nimi. Brzydki zapach dyskredytował człowieka i jego dom. Definiował przynależność do określonej klasy społecznej i związanym z nimi statusem społecznym. Piękny zapach – jako dobrze odbierana estetyczna prezencja – stał się wręcz obowiązkiem i podstawą higieny.

Krąg zapachowy – narzędzie aromaterapeuty

Współcześnie zapachy nie są jedynie elementem toalety, odgrywają istotną rolę w pracy z emocjami i rozwojem osobistym. Martin Henglein, tworząc krąg zapachowy, wyszedł z założenia, że reakcje na niektóre zapachy są jak lustro duszy, która nosi utracone wspomnienia, reakcje emocjonalne i wzorce biochemiczne.

Krąg zapachowy, który służy analizie, określany jest jako holistyczne narzędzie do odkrywania potrzeb i blokad człowieka.

Olejki eteryczne są niewerbalną wizytówką ciebie i twojego terytorium, domu, sypialni, pracowni, biura czy samochodu.
– Hanna Łopuchow, aromaterapeutka od ponad 30 lat

Węch a aromaterapia

Cząsteczki powietrza przenoszą dźwięki przez drgania. Tak jak w muzyce do zaistnienia dźwięku niezbędne jest powietrze, tak w aromaterapii kluczowa jest substancja lotna – woń jest przetwarzana na informację dla mózgu, tak jak uformowany dźwięk oddaje muzykę. Nuty aromaterapeutyczne rozpisuje aromaterapeuta – analogicznie na potrzeby metafory nazwijmy go kompozytorem – dokładnie wie, jakie tony wywoła dany olejek eteryczny. Pięciolinią jest zmysł węchu, rodzajem instrumentu muzycznego – mózg. Tam wywołana jest informacja – gotowy utwór.

Linneusz wykazywał zależność: im intensywniej roślina pachnie, im jej aromat jest mocniejszy, tym większy jest jej potencjał prozdrowotny. Nie ma pewności, że ta korelacja świadczy o aspekcie farmaceutycznym czy leczniczym, pewnikiem jest jednak, że zapach (w tym z bogatych zasobów flory) ma mocny wpływ na psychikę, emocje, ciało. To podstawy aromaterapii.

Węchowa sesja radości – wonna medytacja z Laboratorium FEMI

Po olejki eteryczne sięgamy z różnych powodów: gdy chcemy zneutralizować zmęczenie, przepracowanie, stres, lęk, a także gdy potrzebujemy oczyścić z patogenów powietrze lub odświeżyć zapach pomieszczenia. 

Wiemy, że zmęczenie umysłu bywa trudniejsze do pokonania niż zmęczenie ciała.

Wiedząc, że olejki eteryczne są niezwykle pomocne w utrzymaniu, ale też w odzyskaniu dobrej formy psychicznej, proponujemy dziś tobie relaksującą sesję radości. Wszelkie potrzebne narzędzia, by osiągnąć radość, masz w sobie, resztę aromaterapeutycznych pomocy przepiszemy z zasobów Laboratorium FEMI.

Radość! – nazwij tak swoją sesję węchową, wonną medytację. Skup się na uczuciu radości i to za każdym razem, gdy będziesz wąchać swój wybrany naturalny zapach. 

Znajdź swój ulubiony zapach olejku eterycznego, nanieś go na chusteczkę albo wacik. Wdychaj go z zamkniętymi oczami, zobacz, jak wypełnia całe twoje ciało, poczuj to fizycznie i emocjonalnie. Niech to trwa do dziesięciu minut. Nie potrzebujesz więcej czasu, aby twój wegetatywny układ nerwowy się odprężył, ale jeżeli sprawia ci to przyjemność, pozostań w tym stanie dłużej. 

Poczuj radość, odczuj, jak twoje ciało się odpręża. Regularnie powtarzając taką medytację – za każdym razem, gdy sięgniesz po swoją ulubioną mieszaninę aromaterapeutyczną – zakotwiczysz w sobie to uczucie dobrostanu.

Mix Radość!

• Olejek eteryczny pomarańczowy 3 krople
• Olejek eteryczny grejpfrutowy 3 krople
• Olejek eteryczny ylangowy 1 kropla.

Radosne krople aromaterapii z Laboratorium FEMI stosuj również do kominka lub dyfuzora. Nanieś parę kropli na wacik i włóż do szuflady z bielizną. Dbaj o radość w swoim życiu.

 

By skomponować swoją sesję radości, wybierz swój ulubiony olejek eteryczny, koniecznie sprawdź femiczne Receptury aromaterapeutyczne lub wykorzystaj sprawdzony przepis. By przygotować Mix Radość, będziesz potrzebować:

• Olejek eteryczny pomarańczowy
• Olejek eteryczny grejpfrutowy
• Olejek eteryczny ylangowy
• kominek aromaterapeutyczny.

 

 

Powyższe informacje mają charakter edukacyjny. Nie są to porady medyczne. W razie jakichkolwiek wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.